De Napoleonroute: een memorabele campertocht

Na een vakantie in Frankrijk camperen we huiswaarts. “Is er geen toeristische route richting het noordwesten?”, mompelt mijn lief, zich vaag een artikel herinnerend over de Napoleonroute in Wallonië. Wij informeren bij de Tourist Information van Charleville- Mézières en krijgen een mooie, duidelijke en informatieve folder. Die laatste tocht van Napoleon met de camper rijden, dat lijkt ons gerieflijker dan te paard of te voet. Denk alleen maar aan het bivak voor een eenvoudig soldaat. Wij rijden een paar dagen de geschiedenis van tweehonderd jaar geleden in, die van woensdag 14 juni tot en met de nederlaag op zondag 18 juni 1815.

Logo van de Napoleonroute

Slag bij Waterloo 

Hoe zat het ook alweer? Na het debacle in Rusland werd Napoleon afgezet als keizer en verbannen naar Elba, waar hij echter na een jaar wist te ontsnappen. Met zeshonderd man kwam hij in Golfe-Juan aan de Franse Rivièra aan land. Via Grenoble bereikte hij Parijs, waar koning Lodewijk XVIII al naar Gent was gevlucht. Toen het verontrustende bericht over de ontsnapping van Napoleon kwam, was het Congres in Wenen al een jaar druk doende om Europa te herverdelen. Het Engelse en het Pruisische leger marcheerden daarom stante pede richting Parijs. Napoleon wilde om tactische redenen Parijs sparen en vertrok naar de Zuidelijke Nederlanden, om daar het Engelse leger met de Duke of Wellington aan de leiding de Noordzee over te jagen. Tegen de tijd dat het Pruisische leger onder leiding van Von Blücher uit het oosten kwam, zou hij tijd hebben om die aan te vallen.

Het liep echter anders. Na honderd dagen keizerschap moest hij zich bij de Slag bij Waterloo overgeven, om de rest van zijn leven door te brengen op het eiland Sint- Helena in de Atlantische Oceaan, schrijvend aan zijn memoires van tweeduizend pagina’s. Gewapend met deze kennis rijden we vanuit Charleville-Mézières tachtig kilometer door naar de Belgische start van de Napoleonroute in Wallonië: Hestrud. Een piepklein dorpje, waar wij al snel het eerste N-bordje van de route ontdekken. Plus het in de folder beschreven smalle bruggetje over het riviertje de Thure. In 1815 bleek het met al die karren, kanonnen, paarden plus 22 duizend man een heuse flessenhals. Hestrud heeft een douanemuseum met smokkelwaar, documenten en getuigenissen uit de oude doos.

Met de camper Napoleon achterna

De folder laat ons met het leger meerijden richting Beaumont, naar het stadspaleis waar Napoleon overnachtte in de Salamandertoren, waaronder zijn leger het bivak opsloeg. Dat was de nacht van woensdag 14 op donderdag 15 juni. De overlevering vertelt dat Napoleon sterk verouderde kaarten had en daarom een onwillige boer – vastgebonden aan zijn paard – meenam om de weg te wijzen. Wij marcheren mee richting Ragnies tot een N-bordje: Chateau du Fosteau, een indrukwekkend kasteel met vier torens uit de veertiende eeuw. Dit omdat Napoleons maarschalk Honoré Charles Reille hier met zijn staf verbleef, met rondom zicht op zijn divisie. Een prachtige plek, waar je helaas niet met de camper mag staan.

De zogeheten hangende tuinen in Thuin, tegen een helling, nabij de route die Napoleon aflegde

Na de bezichtiging met uitleg van de huidige, Nederlandse eigenaar, rijden wij verder naar Ragnies, het dorp waar donderdagmorgen 15 juni de Franse troepen passeerden. We lunchen in Ferme de la Cour, de oude hoeve van de abdij van Lobbes, nu de enige Belgische distilleerderij van brandewijn en fruit: Biercee. We realiseren ons dat Napoleon heel vroeg in de ochtend vanuit deze plek zijn marcherende troepen observeerde. Natuurlijk gaan wij ook nog naar Ragnies zelf, een van de mooiste Belgische dorpen. Met een hoofd vol Napoleon overnachten we in Boussois, op een aire municipale, een klein halfuurtje rijden, net over de grens. Na een goede nachtrust vertrekken we op tijd via Ham-sur-Heure, met een prachtig te bezichtigen kasteel, naar Jamioulx. Volgens de verhalen dronk Napoleon ’s morgens vroeg met pastoor Jean-Nicolas Jénicot een aangelengd glas chambertin, zijn lievelingswijn. Hij beloofde deze pastoor het bisdom van Doornik. Op het ommuurde kerkhof achter de kerk de Saint André in Jamioulx ligt zijn graf. Napoleon galoppeerde snel verder, want die dag moest het hele leger de Samber over, bij Charleroi. Dat zou de hele dag in beslag nemen.

Op het slagveld

Napoleon genoot een korte nachtrust in kasteel Puissant Charleroi, dat is afgebroken ten faveure van de industrialisatie. Ene Joseph Thévernier uit Charleroi werd op Napoleaanse wijze gedwongen hem te gidsen naar Fleurus, veertien kilometer noordoostelijk van Charleroi. Intussen rukten de troepen van Wellington en Blücher snel op en moest op 16 juni de Slag van Ligny en later Quatre Bras geleverd worden. Het bezoek aan Musée de la Bataille de Ligny doet de adrenaline stijgen, want hier krijg je alle bloedige details. Binnen enkele uren na de slag lagen de gedode soldaten bloot op het slagveld: de dorpelingen revancheerden zich zo voor de plunderingen en de vernielingen aan hun bezittingen. Napoleon had weliswaar gewonnen, maar hij hield totaal geen rekening met de sluwe streken van de snel uit het oosten oprukkende 73-jarige Pruisische Von Blücher. Deze ‘generaal voorwaarts’ zou zijn ondergang worden.

Meemarcheren met de camper

Napoleon bracht de nacht door in Château de la Paix in Fleurus, terwijl zijn hongerige en uitgeputte soldaten het met een zeiknat veld moesten doen. Het regende namelijk al dagen pijpenstelen. Napoleon – een man met een groots zelfvertrouwen – beloofde zijn troepen met felle overtuigingskracht een grootse overwinning in Waterloo. ‘Een paar uurtjes en ’s avonds zijn we in Brussel.’

Château de la Paix in Fleurus

Wij besluiten op een eenvoudige gedoogplaats in Fleurus te overnachten, om morgen weer vroeg mee te marcheren in de bonte stoet. Wij willen het kasteel waar Napoleon logeerde nog zien en lopen ook nog naar de gekortwiekte Moulin Naveau, nu een groot monument. Dan is het kasteel Zualart aan de Rue de Bruxelles aan de beurt, tijdens de slag van Ligny het logeeradres voor de staf van Napoleon en ten slotte de Sint-Victorkerk, met een vestingtoren die dienst deed als ziekenboeg. Bij elke bezichtiging hoor je verhalen, soms afwijkend van eerdere, maar altijd intrigerend. Morgen volgt de Slag bij Waterloo en wij voelen de spanning stijgen.

Naar Waterloo

Wij rijden vroeg naar Waterloo, net als Napoleons troepen tweehonderd jaar geleden. Eerst gaan we naar het Wellingtonmuseum, om de zaak ook eens vanuit geallieerde hoek te bekijken. Het museum is gevestigd in het hoofdkwartier van Wellington: een nog authentieke herberg uit 1705 in het centrum van Waterloo. Het is een merkwaardig museum, met veel aandacht voor de gevolgen voor de Europese geschiedenis. Hier is de overwinningsakte getekend. Wij wandelen naar de Leeuwenheuvel van Waterloo, in de wetenschap dat het 18 juni 1815 hard regende en de verzadigde grond de gevechten niet gemakkelijker maakte. Napoleon richtte zijn observatiepost in boerderij La Belle Alliance in en gaf vanwege de weersomstandigheden pas om half twaalf het sein tot de aanval. Door de licht heuvelende vlaktes hadden sommige brigades een klein voordeel. Na een uur moest Napoleon in een stoel met stro gezet worden: zijn aambeien speelden op.

Wij gaan naar het museum met het panoramaschilderij in de koepel van Waterloo en voelen ons beklemd door de bloederigheid van de man-tot-mangevechten.

In het museum is een panoramaschildering te zien van het strijdtoneel

Wellington trof voorbereidingen tot terugtrekken en Napoleon dacht overwonnen te hebben, tot Von Blücher met zijn verse troepen op het strijdtoneel verscheen. Hij was opgehouden door een val van zijn paard. De Pruisen beslisten de afloop van de slag bij Waterloo. Napoleon werd verbannen en stierf in 1821.

Leerzame camperroute

Daarna beklimmen wij de 252 treden van de Leeuwenheuvel en overzien het slagveld van 2.500 hectare: heilige grond. Enkele uren na de slag lagen de soldaten al letterlijk uitgekleed en beroofd op het slagveld: 50 duizend doden en gewonden. Nog eens 20 duizend man was vermist: gedeserteerd of in de modder gezakt. Nog altijd worden er geraamtes gevonden. Het fenomeen ramptoerisme schijnt in 1815 uitgevonden te zijn.

Tweehonderd jaar later zijn er vele festiviteiten rondom de Slag bij Waterloo. Hét belangrijkste evenement is het naspelen van de strijd in 2015, op vrijdag 19 juni, met de aanval van het Franse Leger en op zaterdag 20 juni, met de tegenaanval van de geallieerden. Een heleboel acteurs spelen met paarden, geweren en rekwisieten op een levensechte manier de gebeurtenissen van 18 juni 1815 na, op dezelfde plek als waar de strijd plaatsvond.

Er wordt een nieuw memorial gebouwd: een ingegraven complex van zesduizend vierkante meter indrukwekkende herinneringen. De film Waterloo is opgeknapt, zo ook de musea, kastelen en bijbehorende dorpen en plaatsen. Men belooft er vanaf mei helemaal klaar voor te zijn.

Wij rijden naar huis, wel enigszins getriggerd om een van de twee nagespeelde aanvallen bij te wonen. Van welke kant bezien, weten we nog niet. Moeten wij nu bewondering voor Napoleon hebben, of voor Wellington, of Von Blücher, of voor de Nederlandse Willem II, die als generaal in het Engelse leger diende? De Napoleonroute in Wallonië met de camper was in ieder geval hartstikke leuk en nog leerzaam ook.

Dit artikel verscheen in een andere vorm in Kampeerauto nr. 1 2015